Sevgili Okurlar; bu günkü yazımda, İslamiyet öncesi Türk Devletleri serimize; Uygur devleti tarihi ile başlayıp, inceleyelim ve hatırlayalım istedim.

Çok konuşulan, Uygurlar tarihine birlikte bakalım,

Uygur Devleti’nin ilk hükümdarı Kutluk Bilge Kağan’dır.
Ötüken’de Ordu-Balıg Kara-Balasagun ,Selanga Irmağı çevresinde kurulmuştur.
Başkenti Karabalgasun olmuştur.
Ticaretle uğraşan Uygurlar, Hint, Tibet ve Mave-raünnehir halkı ile sıkı ilişkiler içinde bulunmuşlardır.
Uygurlar siyasi başarılarından çok kültürel ve medeni faaliyetleriyle tanınırlar.
Uygurlar; yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
Yerleşik hayata geçmeleri ile tarım, sanat ve ticarette ilerlemişlerdir.
Uygurlar yerleşik hayat düzenini benimsemiş olmaları dolayısıyla Hunlar ve Göktürklerden farktı bir özelliğe sahiptirler Böğü Kağan Çin’e yardım için gittiğinde ülkesine dönerken beraberinde dört Mani rahibi de getirmişti.

Türkler arasında bundan sonra Mani dini yayılmaya başladı.

– Uygurlar ilk defa din değiştiren Türk koludur.

Manihizmin, hayvansal gıdalar yenmesini yasaklaması savaşçılık duygusunu zayıflatıp, Uygurların hayat anlayışında büyük değişiklikler

meydana getirdi.

Mani ve Buda dinine ait tapınaklar yapmışlardır ve mimaride gelişme göstermişlerdir.
Bu alanda Hint ve İran sanatı etkisinde kalmışlardır.
Kanallar açarak modern tarım yapmışlardır.
Moğolların Türkleşmesinde önemli rol oynamışlardır.
Bilge Kağan’ın kendi adına diktirdiği Karabalgasun adlı anıtları bulunmaktadır.
Kırgızlar 840 yılında Uygur Devleti’ni yıktılar.

Bu yenilginin ardından dağılan Uygur toplulukları güneye doğru hareket ederek Yeni Uygur devletlerini kurdular. Bu devletler; Kansu Uygur Devleti ve Turfan Uygurları’dır

13. yy başlarında Moğolların egemenliği altına girdiler. Bundan sonra siyasi varlıkları sona erdi.
Kutluk Bilge Kül Kağan Türklerin şehir kuran ilk hükümdarıdır.
İlk Türk şehri Ordubalık (Karabalsagun)’dur.
Kağıt ve matbaayı kullanmışlardır.
Tahta harflerden MATBAA’yı oluşturdular, pamuktan KAĞIT yaptılar.
18 harfli Uygur Alfabesini hazırladılar.
Kitap basma tekniğini ve kağıt yapımını bilen Uygurtar dünya kültür tarihinde önemli bir yere sahiptir.
Turfan ( Doğu Türkistan) Uygur Devleti
Kırgızlar tarafından kovulan Uygurların bir kısmı Turfan Bölgesi’ne gelerek, burada yeni bir devlet kurdular. Bu devletleri de Moğollar tarafından 1207’de yıkıldı.
Uygurlar günümüzde Doğu Türkistan diye anılan bu bölgede Çin’e bağlı özerk bir devlet olarak yaşamaktadır.

Kansu (Sarı Uygur) Devleti:

Kırgızlardan kaçarak Kansu Bölgesi’ne gelen Uygurlar tarafından kurulan bu devlete Sarı Uygur Devleti de denilmektedir. 1209’da Moğolların hakimiyetine girmiştir.
Cengiz Han’ın egemenliğine girmelerine rağmen medeniyette geliştiklerinden Moğolları devlet teşkilatı, ticaret, bilim, sanat, alfabe gibi konularda etkilediler.
Moğolların Türkleşmesinde önemli bir rol oynadılar. (Özbek ve Çağatay Türkleri)
İlk Müslüman Türk Devleti Karahanlılar’la savaştılar. (Sebep Uygurların Budizmi, Karahanlıların İslamiyeti yaymak istemeleri.)

Umarım bundan sonra tarihte önemli rol almış, Uygur Devleti ve Uygur Türklerinin sorunlarına gözlerimizi kapamayız…

Çin ile iyi ilişkilerimize; Uygur Türklerinin haklarını koruma kapsamına alarak devam ederiz yolumuza…