1071 Yılında Selçuklular ile Bizanslılar arasında yapılan savaşta Selçuklu Devleti mutlak galibiyetle Anadolu topraklarını Türk akınlarına açmıştır. Bu akınlarla beraber Anadolu’da Türk Beylikleri kurulmuş ve hüküm sürmüşlerdir. Bunlar;
DANİŞMENTLİLER BEYLİĞİ
1071 yılında yapılan Malazgirt Savaşı‘ndan sonra Danişment Bey tam adıyla “Melik-i Muazzam Danişmend Ahmed Gazi b. Ali et-Türkmani” tarafından Anadolu topraklarına ilerleyen Danişmentliler, Amasya, Tokat, Sivas, Niksar, Malatya ve Yozgat’ı alarak Beylik kurmuşlardır. Danişment Bey’in ölümünden sonra Beyliğin başına oğlu Emir Gazi geçmiştir. Ankara ve Kayseri’yi ele geçiren Emir Gazi I. Kılıçaslan’ın ölümünde sonra yaşanan taht kavgasında damadı I. Mesud’u destekledi.
Damadının hükümdar olmasını sağlayan Danişmentliler uzun bir süre Anadolu Selçukluları siyasetine yön vermeyi başardılar. Selçuklu Devletinin zayıflamasından dolayı zayıflayan Danişmentliler, Anadolu Selçuklu Hükümdarı olan ve bu fırsattan yararlanmak isteyen II. Kılıçarslan, öncelikle beyliği yavaş yavaş parçalamış ve ardından 1175 yılında Malatya’yı ele geçirerek beyliğe son vermiştir.
AHLATŞAHLAR BEYLİĞİ
1100 yılında Ahlat ve çevresinde Sökmen El-Kutbî tarafından kurulan bu beylik 107 yıl hüküm sürmüştür. Sultan Berkyaruk’un ölümünden sonra Muhammed Tapar’ın tahta çıkmasıyla beraber nüfuzu daha da genişleyen Sökmen Bey, 1108’de Musul’u, 1109’da ise Meyyafakirin’i(Silvan) topraklarına katmıştır.
Sökmen Bey’in ölümünden sonra Gürcülerle uzun mücadeleler veren Ahlatşahlar, güç kaybetmiş ve topraklarının bir kısmını Artuklular Beyliği ve Zengi Devleti’ne kaybetmek zorunda kalmışlardır. Konumlarından dolayı Eyyubi Devleti ile sorunlar yaşanmış girilen mücadelelerden yenik ayrılınmış ve nitekim 1207 yılında Eyyubi devleti tarafından hükümlerine son verilmiş. Ahlatşahlar Beyliğinin Beyleri ise:
- Sökmen El- Kutbî (1100 – 1111)
- Zahireddin İbrahim (1111 – 1127)
- Ahmed (1127 – 1128)
- Nasireddin Muhammed Sökmen (1128 – 1185)
- Seyfettin Baytimur (1185 – 1193)
- Bedreddin Aksungur (1193 – 1197)
- Malik el Mansur Muhammed (1197 – 1206)
- İzzettin Balaban (1206 – 1207)
ARTUKLU BEYLİĞİ
Artuk Bey’in oğulları tarafından kurulan bu beylik üç ayrı kolda yani Hasankeyf, Mardin ve Harput’ta kurulmuştur. Çevrelerindeki beyliklerle mücadeleler vermiş bölgede var olma çabasına girmişlerdir. Eyyubilerle çetin mücadeleler verilmiş ve 1232 yılında Hasankeyf Artukluları Eyyubi Devleti tarafından yıkılmıştır.
Mardin ve Harput Artukluları
–Mardin Artukluları’nın (1108-1409) kurucusu Artuk Bey’in oğlu Necmeddin İlgazi’dir. Hasankeyf Artukluları’nın kurucusu olan kardeşi Sökmen’in oğlundan Mardin’i alan İlgazi Bey, 1108 yılında bağımsızlığını ilan ederek Mardin Artukluları’nın kurdu. Böylece Hasankeyf Artukluları sınırında yer alan Mardin ve yöresinde ayrı bir beylik hüküm sürmeye başladı. 118 yılında Diyarbakır’ı topraklarına katarak beyliğin başkenti yapan Necmeddin İlgazi, bir yıl sonra Halep dolaylarında Haçlıları Ager Sanguinis savaşında bozguna uğrattı.
– Harput Artukluları (1185-1234) merkezi Harput olmak üzere çevresinde kuruldu. Anadolu Selçukluları tarafından hakimiyetine son verilen beylik 50 yıl boyunca Harput yöresinde hüküm sürmüştür. Mimari eserleriyle dikkat çeken Harput Artukoğlularının Mardin, Diyarbakır, Silvan ve Hasankeyf’e yaptırdıkları cami, medrese ve köprüler hale hazırda günümüzde bile estetik değerini korumaktadır.
SALTUKLULAR
Emir Saltuk’un Erzurum’da kurduğu hakimiyet alanıdır. Daha sonra Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu olan Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın yaptığı seferlere katılan Emir Saltuk’un oğlu Ebu’l Kasım, 1092 yılında bağımsızlıklarını ilan eden Saltuklular, Anadolu’nun kuzeydoğusunda yer alan Kars, Bayburt, Tortum ve Tercan yöresine egemen oldular. Danişmendlilerle birlik olup Haçlılara karşı başarılı savaşlar yapmışlardır. Türkiye Selçuklu Sultanı Rükneddin Süleyman Şah, Gürcüler üzerine çıktığı sefere Saltuk Beyi Alâeddin Melik Şah’ı da davet etti. Ancak, Alâeddin Melik Şah bu sefere katılmayı kabul etmeyince Rükneddin Süleyman Şah, 1202’de Erzurum’u alarak beyliğe son verdi. Beyliğin başında olan Saltuklu Beyleri ise:
- Ebü’l-Kāsım İzzeddin Saltuk Bey
- Melik Alaeddin Ali
- Melik İzzeddin Saltuk
- Melik Nasreddin Mehmed
- Melik Nükreddin Melikşah
Bugün size Anadolu topraklarının Türkleşmesinde ve Türk yurdu olmasında büyük katkıları olan Anadolu beyliklerini anlatmak istedim Allah bu topraklarda taş üstüne taş koymuş, mazlumun umudu olmuş, zalime zulüm olmuş bütün insanlardan razı olsun.
Sürç-i Lisan Ettiysem Affola. Bir dahaki okumalarda görüşmek dileğiyle.