Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün ayak bastığı, ismine ve tarihi kayıtlarına ulaşılan Kartal İstimbotu, Bandırma Vapuru, Savarona gibi deniz araçlarının anlatıldığı ‘Anadolu Mavisi’ isimli kitap okuyucularla buluştu.
1 buçuk yıllık çalışmanın ardından gazeteci Gökhan Karakaş ve deniz tarihçisi Ali Bozoğlu tarafından hazırlanan kitapta 36 vapurdan 29’u detaylı şekilde kaleme alındı. Ayrıca kitapta Atatürk’ün denizcilik alanındaki başarıları, gemilerin şeref defterine yazdığı notlar, fotoğrafları ve anılara da yer verildi.
Türk Loydu Vakfı’nın Cumhuriyetin kuruluşunun 100’üncü yılı nedeniyle prestij yayını olarak geçen ay çıkardığı ‘Anadolu Mavisi’ isimli kitapta Atatürk’ün hatıraları, gemilerden fotoğraflar, gezilerinden hikayeler anlatıldı. Kitapta hikayesi bulunan deniz araçlarından sadece Kartal, Savanora, Sarı Zeybek ve Acar vapuru günümüze kadar geldi.
İLK BAŞTA 14 GEMİNİN BİLGİSİNE ULAŞILDI
Kitabın ortaya çıkış hikayesini Rahmi M. Koç Müzesi’ndeki Savarona filikasının önünde anlatan Milliyet Gazetesi’nin kıdemli muhabiri Gökhan Karakaş, “Büyük Atatürk’ün bir ülküsü vardı; ‘denizciliği Türk’ün büyük milli ülküsü yapmak’. Atatürk’ün bindiği gemilerin hiç envanter çalışmasının yapılmadığını gördük. Bunu da 2016 yılında Atatürk’ün ‘geldikleri gibi giderler’ dediği meydan okumanın yaşandığı Kartal İstimbotu bulunduğunda fark ettik.
Amiral Cem Gürdeniz’in açtığı bir rotayla bu açığı kapatmak için çaba sarf ettik. Şehir hatları ve İstanbul deniz kültürü üzerine arşivi iyi olan Ali Bozoğlu’nun verdiği bilgilerle ilk başta 14 gemiye ulaştık. Ardından gemilerin sayısı 36’ya çıktı biz kitabı yayınladıktan sonra 1 gemi daha olduğunu öğrendik. Kitabı yazmaya başladığımızda sayının bu kadar artacağını düşünmedik çünkü bu alanda çok fazla bilgi, belge ve doküman yoktu. Kartal İstimbotu ile başlayan bu yolculuğunun bize verdiği gurur çok büyük” dedi.
ATATÜRK İSTANBUL’A 8 YIL SONRA DENİZ YOLUYLA DÖNDÜ
Kendilerine kılavuz olacak herhangi bir çalışmaya rastlamadıklarını söyleyen Karakaş, “Eksiklerimiz vardır, bunların giderilmesi için bilgi ve paylaşıma çok ihtiyacımız var. Atatürk manevi kızı Afet İnan İzmir vapurunda dans etmiştir. Dünyanın ilk halkla ilişkiler vapurunu Atatürk görevlendirmiştir adı da Karadeniz’dir. 12 ülkede 12 liman dolaşıp St. Petersburg’a kadar gitmiştir.
Böylece Türk kültürünü tanıtmıştır. Lokumları, Kayseri halısını, tiftik keçisini götürmüş. En çok hoşuma giden 1919 yılında ayrıldığı İstanbul’a 8 yıl aradan sonra Ertuğrul Yatı’yla gelerek deniz yolunu tercih etmesidir. Atatürk’ün denizciliğini, mavi ülküye bakışını hatta mavi vatan anlayışını derleyebildiysek ne mutlu bize” diye konuştu.
SADECE 55 GÜN GEÇİRDİĞİ SAVARONA’DA KİTAPTA YER ALIYOR
Kitapta 36 geminin isimleri 29’unun da tanımlarının yer aldığını anlatan Karakaş, “Hangi tersanede yapıldıkları, sonlarının ne olduğuna ilişkin bilgiler yer alıyor. En özel gemi Atatürk’ün ‘Keşke daha önce gelseydi, daha uzun vakit geçirebilseydim’ dediği Savarona’dır, ulu önder bu gemide sadece 55 gün geçirdi. O 55 gecelik hatırlarını da derlemeye çalıştık. Atatürk’ün bindiği ve bizim bulduğumuz 36 gemiden sadece 4’ü günümüze ulaştı. En önemlisi Savarona, burada Hatay sorununu düşünmüş, İstanbul Valisi ile görüşmeler yapmış.
Bakanlar kurulu toplantısını gerçekleştirmiş. Son katıldığı bakanlar kurulu toplantısı da Savarona’dadır. Diğer gemiler ne yazık ki Mustafa Kemal’in hatırlarıyla yok olmuş. Atatürk’ün manevi kızı Ülkü Adatepe ile salıncakta sallandığı bir fotoğrafı vardır. Onu Florya Köşkü sanabilirsiniz ama o fotoğraf da Ege vapurunda çekilmiştir. O fotoğrafta çok mutludur. Kitap, Türk Loydu Vakfı’nın Cumhuriyetin kuruluşunun 100’üncü yılı nedeniyle prestij yayını olarak çıktı. Devamında bir belgesel çekmek ve Youtube üzerinden program yapmak gibi bir hedefimiz var. Kitabın farklı bir versiyonuyla daha çok kişiye ulaşması için çalışmalarımız sürecek” ifadelerini kullandı.
“ATATÜRK’ÜN DENİZ ÜLKÜSÜNÜ DE ANLATMAK İSTEDİK”
Deniz tarihçisi Ali Bozoğlu ise “Atatürk’ün Türkiye’nin gelmiş geçmiş en büyük denizcisidir, denize çok önem vermiştir. Maalesef ondan sonra gelenler anlayamadığı için Türkiye bugün istenilen seviyede değildir. Kitapta Atatürk’ün deniz ülküsünü de anlatmayı amaçladık. Mustafa Kemal, gemilerin inşa edilme süreçlerinde de yer almıştır. Okuyucu kitapta Atatürk’ün gemilerde yaşadığı hikayeleri, kimlerle bir araya geldiğini, neler konuştuklarını, anılarını da bulacak. Mesela kitapta detaylı anlattığımız Bandırma Vapuru, İstiklal Savaşı’nın başlangıcını yaptığı vapurdur. Atatürk, gemilere bindiği zaman şeref defterlerine teşekkürlerini yazıyor, bu belgeler de kitapta yer alıyor” dedi.
“DENİZCİLİK KÜLTÜRÜNE, TARİHİNE BÜYÜK BİR KATKIDIR”
Kitabın hazırlanmasında moderatörlük yapan Amiral Cem Gürdeniz de “Anadolu Mavisi adı altında ölümsüzleşen eser Türk denizcilik kültürüne, tarihine büyük bir katkıdır. Bugüne kadar Atatürk ve gemileriyle ilgili birçok kitap yazıldı ama hepsini bir araya getirip 36 gemiden 29’unu detaylı inceleyen bir kitap yoktu. O yüzden Gökhan Karakaş ve Ali Bozoğlu’nu tebrik ediyorum. Atatürk’ün 57 yıllık kısacık ömrüne özellikle kuruluş döneminde tanıştığı gemilere, Türkiye’nin denizcilik anlamında gelişmesine ne kadar önem verdiğinin göstergesidir” diye konuştu.
ANADOLU MAVİSİ’NDEN NOTLAR
1-Şehr-i İstanbul’a denizden merhaba
Atatürk, işgal altında geçen günlerin ardından 6 Ekim 1923 günü zincirlerinden kurtulan İstanbul’a, 1 Temmuz 1927 günü deniz yoluyla geldi. 16 Mayıs 1919 günü ayrıldığı İstanbul’a 8 yıl 1 ay 19 gün sonra dönen Atatürk, İzmit’e kadar trenle gelirken İstanbulluları Ertuğrul yatıyla selamlamayı istemişti.
2- Dünyanın ilk halkla ilişkiler vapuru
Mustafa Kemal Atatürk, dünyanın ilk halkla ilişkiler vapuru olarak tarihe geçen S/S Karadeniz ile emperyalist ülkelere deniz yoluyla mesaj vermişti. Türkiye Cumhuriyeti’nin modern yüzünü gösterirken geleneksel motiflerini sergileyen S/S Karadeniz, 14 Haziran 1926 günü çıktığı yolculukta yaklaşık 10 bin deniz mili yaparak 12 Avrupa ülkesinde 16 limanı ziyaret etti. Gemide bulunan Özbekler Tekkesi’nin şeyhi ve Kurtuluş Savaşı’nın isimsiz kahramanlarından Şeyh Ata Efendi, Eyfel Kulesi’nde ezan okudu.
3- Modern Türk kadınıyla vapurda dans
Türk kadınının toplumsal hayatın her aşamasında etkin olduğunu göstermek isteyen Mustafa Kemal Atatürk, manevi kızı ve tarihçi Afet İnan ile 26 Ağustos 1934 günü İzmir vapurunda dans etti.
4- Türk sivil denizciliğinin sembolü çift çipalı yastıklar
Türk edebiyatında önemli yeri olan Titanik’in kardeşi Gülcemal vapuruyla yurt gezisine çıkan Atatürk, Türk denizciliğinin en değerli fotoğraflarından birine konu olmuştu. Sivil bahriyenin sembolü olan çift çıpalı yastıklarla poz veren Atatürk’ün bu fotoğrafını Gülcemal’in ikinci kaptanı Şefik Kaptan’ın (Gogen) çektiği biliniyor. Bazı kaynaklar bu fotoğrafın Karadeniz vapurunda çekildiğini öne sürmektedir.
5- Salıncak fotoğrafı Ege vapurunda
Cumhuriyetin ilk yıllarını modern Türkiye’yi inşa ederek geçiren Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Anadolu’yu gezerken vapurları tercih etmişti. Mustafa Kemal Atatürk’ün çok bilinen ‘salıncak’ fotoğrafı bu seyahatlerden birinde Ege vapurunda çekilmiştir. 17 Şubat 1935 günü Antalya’ya doğru Ege vapuruyla giden Atatürk’ün manevi kızı Ülkü Adatepe’yi salıncakta sallarken çekilen bu fotoğrafı günümüzde sembol özelliğini korumaktadır.
6- 70 yıl sonra isimlendirilen Sarı Zeybek
Ankara Çubuk Barajı’nda şans eseri bulunan isimsiz deniz motorunun Atatürk’ten kaldığı yıllar sonra öğrenilmiştir. 2007 yılında Deniz Kuvvetleri Komutanlığı İstanbul Tersane Komutanlığı’nda yenilenmesi sırasında askerler tekneye Sarı Zeybek ismini verdi.
7- Struma’yı batıran denizaltı Çankaya’yı da batırdı
Atatürk’ü güvertesinde konuk eden Çankaya vapuru, 1923 yılında Atatürk’ün kayınpederi İzmirli Uşakizade Muammer Bey tarafından satın alınmıştı. Atatürk’ün eşi (29 Ocak 1923 – 5 Ağustos 1925) Latife Uşşakî, Uşakizade Muammer Bey’in 6 çocuğunun en büyüğüydü. 9 Nisan 1934 günü İzmir’e giden Atatürk, Foça iskelesinden Çankaya vapuruna binmişti. O tarihte Çankaya, Liman ve Körfez İşleri İnhisarı T.A.Ş.’ne aitti. Çankaya, 2. Dünya Savaşı’ndan kaçan Yuhudi sığınmacıları taşıyan Struma vapurunu batıran Sovyet denizaltısı SC 213 ile aynı gece Karadeniz’de batırıldı.
8- Acar mı İstanbul mu?
Mustafa Kemal Atatürk’ü bir çocuk heyecanıyla beklediği Savarona yatına 1 Haziran 1938 günü götüren Acar botuydu. Büyük Önder Atatürk’ü, Savarona’dan Dolmabahçe’ye çıkartan deniz aracı İstanbul oldu. Tarihi hiçbir kaydına ulaşılamayan İstanbul, Atatürk’ün hayattayken bindiği son deniz aracı oldu.
9- Zafer destroyerinde subayların sırtına basmayı reddetti
Atatürk, Alanya’ya gitmek için 17 Şubat 1935 günü Zafer destroyerine geçecekti. Ege gemisinin iskele tavası Zafer’in güvertesine uygun olmadığı için subayların sırtına basması istenen Atatürk bunu kızgın bir ifadeyle reddederek deniz düşme tehlikesine rağmen vapurdan savaş gemisine atlayarak geçti. Bu olaya tanıklık edenler bunun için ‘Görülecek bir şeydi’ tanımlamasını yaptı. Atatürk’ün sırtına basmadığı subaylardan Üsteğmen Necdet Uran, Oramiral rütbesine ulaşarak 5. Deniz Kuvvetleri Komutanı oldu. Yüzbaşı Muhlis Gülerman ise Tümamiral rütbesine erişti.
10- İngiltere Kralı gayriresmî olarak denizden geldi
Türkiye Cumhuriyeti’ni ziyaret eden ilk İngiltere Kralı VIII. Edward, İstanbul’a 4 Eylül 1936 günü deniz yoluyla gelmişti. 5 ay önce tahta çıkan İngiltere Kralı VIII. Edward, Nahlin yatıyla Akdeniz’de çıktığı tatil seyahatine gayriresmî olarak Türkiye’yi de dahil etmişti. Kral VIII. Edward bu seyahatinde, 21 yıl önce İngiltere ile Türkiye’nin amansız savaşa tutuştuğu cepheleri ve İngiliz askerlerin mezarlarını ziyaret etti. Dolmabahçe’ye giden İngiliz kralını Atatürk elini uzatarak karşıladı. Moda Koyu’ndaki yelken yarışlarını Atatürk ve Kral VIII. Edward, Ertuğrul yatından birlikte izledi.
11- Heyecanla bekledi 56 gün kalabildi
Atatürk’e deniz havasının iyi geleceğini düşünen doktorlarının tavsiyesi üzerine satın alınan Savarona’nın ilk sahibi ABD’li Bayan Emily Cadwalader’di. 1 Haziran 1938 günü İstanbul’a gelen Savarona’ya aynı gün binen Atatürk, ne yazık ki yatta sadece 56 gün kalabildi. Atatürk, bir önceki Cumhurbaşkanlığı yatı Ertuğrul‘da, 12 yılda 38 gün kalmıştı. Savarona’da, Atatürk’ün dudaklarından dökülen “Ne olurdu bu gemi birkaç yıl önce elimize geçmiş olsaydı” sözlerine tanık olan yaveri Cevad Abbas Gürer’di. Cevad Abbas, 13 Kasım 1918 günü işgal donanmasına meydan okuyan “Geldikleri gibi giderler” sözlerinin de şahidiydi.
12- HMS Malaya Atatürk’ü uğurlamaya geldi
Atatürk, 21 Eylül 1925 günü Yavuz zırhlısına bindikten hemen sonra zırhlının bakıma alınmasını emretmişti. İlginçtir ki, Atatürk’ün aziz naaşını taşıyan da yine Yavuz zırhlısı oldu. 19 Kasım 1938 günü öğle saatlerinde Sarayburnu’ndan Zafer muhribiyle Haydarpaşa önündeki Yavuz’a toplam 24 gemi eşlik etti. Yavuz’un iskele tarafında (sol) Martı hücumbotu, sancak tarafında (sağ) Doğan hücumbotları yer aldı. Yavuz’un tam arkasında Atatürk’ü Karadeniz’e çıkartan Hamidiye dümen suyunda ilerliyordu. Dış hatta atalarını sonsuzluğa uğurlayan Türk halkını taşıyan 4 büyük deniz motoru vardı.
Yanında dönemin Şehir Hatları vapurlarından oluşan 5 vapurluk konvoy vardı. Hamidiye’nin arkasında Zafer ve Tınaztepe destroyerleri, Dumlupınar ve Gür denizaltıları ile doyamadığı Savarona sıralandı. Sağda, İngiltere’den Malaya, Fransa’dan Emil Bertin, Almanya’dan Emden, Sovyet Rusya’dan Moskova, Romanya’dan Regina Maria, Yunanistan’dan Hydra savaş gemileri konumlandı. HMS Malaya savaş gemisi 17 Kasım 1922 tarihinde VI. Mehmet Vahdettin’i Malta’ya götüren zırhlıydı. HMS Malaya, 16 yıl 2 gün sonra savaşlarda yenemediği büyük lidere saygısını ispatlamak için aynı sulara gelmişti.
